Πολιτίδης Χρήστος: Το Πορτραίτο του Ανανία Νικολαΐδη, μέρος πρώτον

Ανανίας Νικολαΐδης! "Ο καθ' ημάς Πολιτισμός και η εμπλοκή της Ιστορίας".

Προσπαθώ εδώ και δυο χρόνια να ανοίξω το "μέγα ζήτημα" εις την Πόλιν, των φυσιογνωμιών που δέσποσαν και με το τρόπο τους ως Λόγιοι ή ως άνθρωποι με ευρύτατη μόρφωση τσιμέντωσαν τα θεμέλια της Εορδαίας.

Δυστυχώς αυτά έχουν καλυφθεί με τις λάσπες της αδιαφορίας.

Ανοίγω λοιπόν το κεφάλαιο που ονομάζεται Ανανίας Νικολαΐδης.

Πριν δυο ημέρες μου έστειλε ο εγγονός του ένα "χειρόγραφο".

Αυτό θέλω να παρουσιάσω δεδομένου ότι είναι γραπτή πηγή.

Ο Ανανίας Νικολαΐδης Αυτοβιογραφείται και βιογραφεί ολόκληρη τη σκοτεινή Ιστορική περίοδο της Εορδαίας, 1918-1970.

Το κείμενο συνιστά κάτι πολύ παραπάνω από μαρτυρία, αγγίζει δε τα όρια της Ιστορίας.

Είναι λεπτομερέστατο, ευπροσήγορο, προσηνές, με ταξινομημένη την διαδοχή γεγονότων στο χρόνο, γραμμένο εις την Δημοτική αν και ζυμώθηκε πνευματικά στην καθαρεύουσα, αγγίζει μια τεράστια περίοδο την οποία καταγράφει με συνέπεια και είναι αυτή που μας ενδιαφέρει, δηλαδή την περίοδο της έλευσις των προσφύγων εις την Εορδαία μέχρι τα χρόνια της δικτατορίας σχεδόν.

Λόγος απέριττος, στρωτός, που πετυχαίνει αναμφιβόλως το νόημα του.

Ξεφεύγει από την εκκεντρικότητα και μεταφέρει μηνύματα τα οποία θα αφομοιωθούν εύκολα από την Κοινωνική Συνείδηση της Πόλεως.

Το κείμενο αριθμεί 8.119 λέξεις, είναι η προσωπική ματιά του Ανανία Νικολαΐδη, σε εύρος μισού Αιώνα!!! Πολύτιμος σύμμαχος του ήταν οι θέσεις ευθύνης που κατέλαβε (και ήταν παρά πολλές) ως "Γραμματικός", βιώνοντας δια ζώσης τις περιπλοκές και πολλές φορές τις ακατανόητες αποφάσεις που λαμβάνονταν από τα κέντρα Εξουσίας, τοπικά και εθνικά.

Δεδομένου ότι το Αρχείο (ορθώς) παρεδόθη εις τον Ποντιακό Σύλλογο της Πόλεως, ζήτησα από τον νέο Πρόεδρο, τον Αντώνιο Μαυρίδη την άδεια να κάνω χρήση του κειμένου ασκώντας και κριτική.

Μου εδόθη και τον ευχαριστώ πολύ.

Το κείμενο του Ανανία Νικολαΐδη ξεκινά με μια επιστολή προς τον Φώτη Βίττη, αυτό που συμπεραίνουμε είναι ότι  εζητήθη από τον τελευταίο να συγγράψει ένα κείμενο που αφορά την Ιστορική διαδρομή της Πόλεως.

Είναι γραμμένο με τέτοια σαφήνεια και λεπτομέρεια που είμαι πεπεισμένος ότι πάτησε πάνω σε ημερολόγιο, το οποίο ενημέρωνε τακτικά ο Συγγραφεύς.

Είναι η ιστορία της Πόλης μας.

Είναι η ιστορία των Παππούδων μας.

Είναι η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους.

Θα το δημοσιεύσω σε 5 συνέχειες, λόγο του όγκου του.

Εις τον Ανανία Νικολαΐδη θα επανέλθω πολλές φορές.

Θέλω να απευθύνω κάλεσμα στον Δήμαρχο, να κάνει ότι δεν έκαναν οι προκάτοχοι του.

Να συσταθεί επιτροπή διάσωσης των σκόρπιων κείμενων που αφορούν την Πόλιν, με σκοπό την ταξινόμηση τους και την σύνθεση της γραπτής Επίσημης Ιστορίας της περιοχής μας.

Η Πόλις έκανε το ελάχιστο διά αυτόν τον άνθρωπο, έδωσε το όνομα του εις ένα δρόμο.

Η διαμόρφωσις της Συλλογικής Συνειδήσεως είναι το επιζητούμενο, η οποία προκύπτει από την Ιστορική μνημη.

Απολαύστε το

Κύριον

Φώτιον Βίττη

Λογοτέχνη – δημοσιογράφο.

Ενταύθα

Αγαπητέ Φώτη

Έγκαιρα η κόρη μου Νίτσα, υπάλληλος του δήμου μας μου μεταβίβασε τους χαιρετισμούς σου με την επιθυμία και αν θα ήμουν σε θέση να σας δώσω στοιχεία από την εξέλιξη του δήμου και τα κατά καιρούς διατελέσαντα όργανα αυτοδιοίκησης στην πόλη μας. Απασχολημένος όμως με μια λαογραφική εργασία γύρω από τα ήθη και έθιμα του Ελληνισμού του Πόντου δεν διέθετα χρόνο να σκαλίσω αρχεία για ν’ ανασύρω χειρόγραφά μου να συγκεντρώσω τα απαιτούμενα στοιχεία. Δεν το ξέχασα όμως.

Τώρα που συμπλήρωσα την εργασία αυτή από 353 σελίδες και την έστειλα στο Αρχείο Πόντου (Επιτροπή Ποντιακών μελετών), έπιασα να εξυπηρετήσω και τον φίλο, επίλεκτο διανοούμενο της πόλης μας, φλεγόμενο από τον πόθο να εξυπηρετήσει τον τόπο καταγωγής του, την ευγένειά σας.

Θα σας κουράσω όμως με τον χαρακτήρα που έχω να είμαι πάντα αντικειμενικός αποφεύγοντας προχειρότητες. Γιατί δεν μπορώ να περιορίσω την φόρα της γραφίδος όσο κι αν συντομέψω, χωρίς να έχω παρεκβάσεις. Και έτσι θα μου βρείτε και με βιογραφικά σημειώματα χωρίς ν’ απομακρύνομαι από τεκμηριωμένες πραγματικότητες γύρω στο θέμα που χειρίζομαι. Για να έχουν δε νόημα αυτά που θα παραθέσω, πρέπει ν’ ανατρέξω σε πηγές που μου ‘δωσαν την δυνατότητα να γνωρίσω πρόσωπα και πράγματα. Δεν θα λυπηθώ κόπους γι’ αναδίφηση φακέλων και χειρογράφων για ταξιθέτηση περιστατικών κατά χρονολογική σειρά. Πιστεύω πως και σεις δεν θα βαρεθείτε την ανάγνωση της σχοινοτενούς επιστολής μου για να βρείτε και ωφέλιμα που θα σας χρειασθούν.  

Και μπαίνω στο θέμα.

Έχω προέλευση το χωριό Κορόνιξα του Μεσοχαλδίου του Πόντου όπου επί 12 έτη ασκούσα το εθνικό λειτούργημα δασκάλου σε Ελληνικές κοινότητες με Τουρκική υπηκοότητα. Ο γνωστός σπινθήρας του Σεράγεβου που άναψε την πυρκαγιά του πρώτου παγκόσμιου πολέμου επέφερε και την Ρωσοτουρκική σύρραξη και ανέτρεψε το ρυθμό ζωής από τον Αύγουστο του 1914. Μετά από τα διετή στροβιλίσματα, με τις γνωστές από την ιστορία ταλαιπωρίες στον Ελληνισμό που ήταν υπόδουλος και τον εκάλυπτε ζόφος, η κατάληψη της Τραπεζούντος από Ρούσικες μονάδες τον Απρίλη του 1916 μας έτρεφε με ελπίδες σωτηρίας που ενισχυθήκανε ύστερα από τρεις μήνες που άλλες Ρούσικες μονάδες καταλαμβάνανε τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς και το Μεσοχάλδιο. Δυστυχώς όμως ξεσπιτωθήκαμε αμέσως γιατί το χωριό μας έγινε μέτωπο για 28 ολόκληρους μήνες και καταφύγαμε στο κέντρο του νομού στην Τραπεζούντα. Αλλά και πάλι, ως ότου ανασυνταχθούμε για ανόρθωση οικονομική, επήλθε η μεταπολίτευση στην Ρωσία. Επακολούθησε συνθηκολόγηση με τους Τούρκους και αποσύρθηκε η Ρωσία από όλα τα κατεχόμενα, παραδίδοντας στην Τουρκία και το Κάρς με όλη της την περιφέρεια. Τότε η μανιώδης επάνοδος των Τούρκων μας ανάγκασε να εγκαταλείψουμε προγονικές εστίες και από τις 10 του Φλεβάρη 1918 π.η[1]. καταφύγαμε στην Κριμαία της Ρωσίας με τις οικογένειές μας αφήνοντας στην Τραπεζούντα στρωμένες τις επαγγελματικές μας εργασίες.

Αλλ’ ούτε εκεί εξασφαλίσθηκε ανακουφιστικό πεδίο για ανασυγκρότηση γιατί οι ασταμάτητες συγκρούσεις Μπολσεβίκων και Τσαρικών μονάδων καθιστούσαν επισφαλείς τις κινήσεις μας και αβέβαιες τις ελπίδες επιστροφής στον Πόντο. Και ενώ με τις ανωμαλίες στην Κριμαία τα δύο αδέλφια μου κατέφυγαν στο Νοβοροσίσκ του Κουπάν, όπου απωλέσθηκαν κατόπιν, εγώ με την ευκαιρία που έφθασε στην Θεοδόσια το Ελληνικό υπερωκεάνιο «Πατρίς» στο τέλος του Μάρτη 1919 για να παραλάβει πρόσφυγας από τον Πόντο, μαζί με τους ήρωας του Περεκόπ από το εκστρατευτικό σώμα της Ουκρανίας, κατέφυγα στην Ελλάδα με 13μελή οικογένεια που είχα στην προστασία μου - σύζυγο με τρία τέκνα, μπαμπά, δύο αδελφάδες, θεία απροστάτευτη αδελφή του μπαμπά και δύο σύζυγοι των αδελφών μου με ανά ένα βρέφος στην αγκαλιά - και φθάσαμε στον Πειραιά την πρώτη του Πάσχα στις 7 του Απρίλη 1919 π.η. για να έχουμε διπλή Λαμπρή. Πάσχα και θαλπωρή της μεγάλης μας μάνας, με προσωρινή στέγαση με άλλους ομοιοπαθείς στο όμορφο νησί της Αργολίδος, Σπέτσες - όπως τακτοποιηθήκανε και άλλοι στο Λαύριο, στην Αίγινα και στην Ύδρα.

Σ’ εμένα όμως και εδώ βάλθηκε να επαληθευθεί ξανά το γνωστό φιλοσοφικό των προγόνων μας ‘το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον’, γιατί, ενώ με τα συχνά μου ταξίδια από τις Σπέτσες στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Αττικής διέβλεπα μέσα για ανασυγκρότηση με επαγγελματική στέγαση, ο ειρηνοδίκης στις Σπέτσες Παναγιώτης Ανδρεόπουλος είχε την επίμονη προσπάθεια να μου αποσπάσει αίτηση να μου εξασφαλίσει διορισμό δασκάλου στο νησί από το αμέσως σχολικό έτος. Υπέπεσα όμως στο βαθύτερο σφάλμα της ζωής μου να μην αντειπώ σε επιμονή του μπαμπά μου να πάρουμε αγροτική εγκατάσταση στην Μακεδονία μαζί με τους ομοιοπαθείς που ενεργούν για τον σκοπό αυτόν. Και μάλιστα στα Καϊλάρια που φημίζονται για το καλό τους κλίμα και τον πλούτο σε παραγωγικότητα που του εξασφάλιζε την φήμη ‘σιτοβολώνα’ της δυτικής Μακεδονίας.

Ως γνωστό, το κράτος μεριμνούσε αφ’ ενός να πυκνώσει τον Ελληνισμό στην Μακεδονία και από την άλλη πλευρά να απασχολεί τους πρόσφυγες με προσοδοφόρα δουλειά και παρείχε διευκολύνσεις και μέσα κινήσεων. Και έτσι, ύστερα από εννέα μια μισό μήνες παραμονή στις Σπέτσες με την ιδιότητα ‘πρόσφυγας αλλοδαπής’ φτάσαμε μαζί με άλλους, με την πολυμελή μας οικογένεια στα Καϊλάρια (Πτολεμαΐδα) τέλη Δεκεμβρίου του 1919 π.η. για αγροτική εγκατάσταση πάνω σε στέγαστρα και καλλιεργήσιμες εκτάσεις του δημοσίου.

Το πώς όμως περιήλθαν στο Ελληνικό δημόσιο τα ακίνητα αυτά θα πρέπει να διευκρινίσουμε. Όπως θα ξέρετε ασφαλώς, κατά τους βαλκανικούς πολέμους τον Οκτώβριο του 1912 ο θρασύς μαχαραγιάς της επαρχίας, Τζεμάλ μπέης (Τζεμάλ Ορχάν) συγκέντρωσε άτακτα στίφη από οπλοφόρους Τούρκους και έφερνε προσκόμματα στην προέλαση, ως ότου κατατροπώθηκε και έφυγε από τα Καϊλάρια οικογενειακώς, ακολουθούμενος από τις οικογένειες όλων των οπλοφόρων που πήραν μέρος από τα Καϊλάρια και τα χωριά της επαρχίας στις 15 του Οκτώβρη 1912 π.η.

Όσων από αυτούς δεν γύρισαν πίσω, τα κτήματά περιήλθαν στο Ελληνικό δημόσιο. Ένα μέρος από τα κτήματα αυτά παραχωρήθηκαν σε Καυκάσιους πρόσφυγες που από το 1913 κατέφυγαν στην Ελλάδα εκ Ρωσίας. Αυτοί ήσαν πόντιοι και μετανάστευσαν στο Καρς κατά περιόδους με τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους από το 1828 και ξέχωρα το 1878-79. Η τσαρική Ρωσία τους προστάτευε και τους παρείχε πλούσια τα μέσα γεωργοκτηνοτροφικής εγκατάστασης και εζούσαν άνετα ως αγρότες, δεν μπορούσαν όμως να ανέχονται περιορισμό της εθνικής των υπόστασης με τον σταδιακό εκσλαβισμό που επεδίωκε ο τσαρισμός και τους υποχρέωσαν στα ιδιωτικά τους αυτοσυντήρητα σχολεία να έχουν και Ρωσοδιδασκάλους με πρωτεύον μάθημα τα Ρούσικα. Τότε περιφρόνησαν τα άλλα αγαθά που παρείχε ο τόπος. Εγκατέλειψαν όλα και κατέφυγαν στην Ελλάδα.

 Συνεχίζεται!