Τα Λουτρά Πτολεμαΐδος: Κάπου στο 1650 μ.Χ. - τρίτο και τελευταίο μέρος (μάλλον) - Ιστορία/Πολιτισμός
Επανερχόμεθα αγαπητοί φίλοι, με το τρίτο άρθρο κλείνει η τριλογία του θέματος αυτού, εάν υπάρξουν νεώτερα στοιχεία (πράγμα απίθανο) θα επανέλθουμε.
Η Πτολεμαΐς καταστρέφει το παρελθόν της, αδιάκοπα και απαρασάλευτα.
Τα Οθωμανικά στοιχεία έπρεπε να κονιορτοποιηθούν, βέβαια οι καταβολές αυτών ανάγονται στην Αρχαία Ελλάδα, στη Ρώμη και στο Βυζάντιο.
Το λεγόμενο χαμάμ όπως το αποκαλούν σήμερα, ενοχλούσε.
Σίγουρα θα έβαλε το χεράκι της και η "Εκκλησία" και οπωσδήποτε κάποιος ή κάποιοι πατριώτες Δήμαρχοι.
Τα λουτρά αυτά ή θέρμες θα μπορούσαν να είναι το σύμβολο της Εορδαίας και να φέρουν πακτωλό χρημάτων από οικογένειες Τούρκων που οι παππούδες τους εκδιώχτηκαν από την Εορδαία.
Στυγνά το αναφέρουμε, να έρχονται να θυμούνται και να κλαίνε.
Η οικονομική διάσταση πέραν της πολιτισμικής είναι πολύ σημαντική.
Ειδικά αν αναλογιστούμε τι συνέβη στην περιοχή μας από τον Μητσοτάκη και την "τρελοπαρέα του".
Όλοι νομίζουν ότι η έννοια Λουτρά εμπεριέχει λίμνες, ποτάμια δεξαμενές, πισίνες ή οτιδήποτε άλλο.
Όχι, θα σας παραθέσουμε και κάποια αποσπάσματα μελετών που έχουν γίνει.
Εκλαϊκευμένα όμως, τα Λουτρά όπως αποκαλούνταν τότε ήταν ένας θερμαντήρας.
Έμπαινες, είχε αποδυτήρια, ίσως στο πρώτο δωμάτιο σου έριχναν κουβάδες με ζεστό νερό, πλενόσουν, και κατέληγες ημίγυμνος ή γυμνός στον κυρίως χώρο.
Ο χώρος αυτός ήταν φτιαγμένος με θόλο, σαν Εκκλησιά, με τζάμια περιμετρικά, με ιδιαίτερο ύψος όπως οι Ναοί για να ταξιδεύεις, η ψυχή να αισθάνεσαι γαλήνη και ανακούφιση.
Κάτω το πάτωμα ήταν κούφιο (σαν ημιυπόγειο), στηριζόταν σε κολονάκια συνήθως μαρμάρινα, εισέρχονταν μέσα από εκεί τα απόβλητα της καύσης, η οποία μάλλον γίνονταν από παρακείμενο εξωτερικό χώρο, ενδεχομένως να καίγονταν και λιγνίτης μαζί με τα ξύλα. Τα προϊόντα της καύσης, καπνός και ζέστη θέρμαιναν το πάτωμα, η ζέστη ανέβλυζε προς τα επάνω εξερχόμενη από ειδικά διαμορφωμένες καμινάδες, αόρατες.
Η ζέστη δημιουργούσε ευεξία και χαλάρωση, το σώμα ίδρωνε αποβάλλοντας τις τοξίνες απ' τά κοψίδια και τις κακουχίες της ζωής.
Το επόμενο στάδιο ήταν η αποθεραπεία και προσαρμογή, δηλαδή βγαίνοντας έμπαινες σε κάποιο κλειστό μικρό δωμάτιο, σου έριχναν πάλι 1-2 κουβάδες κρύο νερό, σκουπιζόσουν, ντυνόσουν, και πήγαινες στο σαλόνι.
Στα οργανωμένα λουτρά υπήρχε αργιλές με χασίσι και γλυκά.
Και έφευγες χαμογελαστός και ευτυχισμένος με αλαφρύ το σώμα και την ψυχή γαλήνια.
Οι ιεροεξεταστές της περιοχής είναι σίγουρο ότι διαμόρφωσαν κλίμα (περά από την παρακμή του εθίμου και του χώρου αυτού) για να εκλείψει από την συλλογική μνήμη της περιοχής μας.
Δυστυχώς η Εορδαία όπως και τώρα αντιμάχονταν τον εαυτό της.
Το κτίριο ενδεχομένως να μετρούσε καμιά χιλιετία, ποτέ δεν θα το μάθουμε, αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ο Ο Ευλογιά Τσελεμπή [(τουρκ. Evliya Çelebi, αραβ. اوليا چلبي, Μ25 Μαρτίου 1611 - περίπου 1682 [7]) ήταν Οθωμανός χρονογράφος και περιηγητής.
Seyahatnâme - «Βιβλίο των ταξιδιών»
Αφού περιηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έγραψε λεπτομερώς για κτίρια, αγορές, ήθη, έθιμα και πολιτισμό, από το 1640 μέχρι το 1676 ξεκίνησε τις περιηγήσεις του εκτός της Πόλης. Οι γραπτές του εντυπώσεις συγκεντρώθηκαν σε ένα δεκάτομο έργο, το «Seyahatnâme» (Σεγιαχατναμέ - «Βιβλίο των ταξιδιών») ή σύμφωνα με το χειρόγραφο της Βιέννης Tarikh-i Seyyah («Χρονικό του περιηγητή»). Εκεί περιλαμβάνονται εντυπώσεις από ταξίδια του στον ελλαδικό χώρο, τη Βαλκανική, την Αυστρία, τη Βόρειο Αφρική, την Ανατολία, την Περσία και το Κάιρο. Χρησιμοποιεί την καθομιλουμένη γλώσσα της εποχής]το αναφέρει στα συγράμματά του.
Επίσης
Οι θέρμες, τα τεράστια συγκροτήματα λουτρών, εμφανίζονται στις ρωμαϊκές επαρχίες κατά το τελευταίο τέταρτο του 1ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για κατασκευές μεγάλων διαστάσεων, που ανταποκρίνονται καταρχήν σε μία κοινωνική ανάγκη, καθώς οι πολίτες μπορούσαν να περάσουν εκεί ευχάριστα τις ελεύθερες ώρες τους με σωματική άσκηση, αλλά και με διαλέξεις ή και διάβασμα. Οι χώροι διαθέτουν θολωτές μορφές στέγασης (θολοδομία μεγάλης κλίμακας), που γεφυρώνουν τεράστια ανοίγματα.
Οι θέρμες αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας στη Ρώμη και στις ρωμαϊκές επαρχίες. Αποτελούσαν τρόπον τινά τις λέσχες της εποχής εκείνης και ήταν κομμάτι της καθημερινής ζωής όχι μόνο των εύπορων κοινωνικών στρωμάτων αλλά και των φτωχότερων τάξεων. Υπήρχαν δημόσιες Θέρμες και η είσοδος αντιστοιχούσε σε ένα μικρό χρηματικό ποσό, καθώς και ιδιωτικές σε αστικές βίλες αριστοκρατών. Οι δημόσιες θέρμες λειτουργούσαν από το πρωί και συγκεκριμένες ώρες δέχονταν και γυναίκες.
Τα βυζαντινά λουτρά ήταν δημόσια , ιδιωτικά και μοναστηριακά. Τα ιδιωτικά κτίζονταν σε κατοικίες εύπορων ευγενών και τα δημόσια σε κεντρικά σημεία των πόλεων. Οι Βυζαντινοί τα αποκαλούσαν λούσμα ή βαλάνειο.
μοντέλο Βυζαντινού λουτρού
Οι χώροι
Από ιστορικά τεκμήρια αναφέρεται ο διαχωρισμός του λουτρού σε τρεις χώρους: το πρώτο, το μέσο και το τρίτο. Στα μεγάλα λουτρά της Βυζαντινής περιόδου υπήρχε ο προθάλαμος, ο οποίος ήταν ο χώρος των αποδυτηρίων, τα λεγόμενα απόδυτα ή απόδυτρα και στη συνέχεια ακολουθούσε ο πρώτος χώρος, το ψυχρολουσίο ή κρύο ή λατ.frigidarium, ο προπαρασκευαστικός χώρος. Ύστερα ακολουθούσε το μέσο, το χλιαροψύχριοή λατ. Tepidarium, όπου οι λουόμενοι καθαρίζονταν. Τέλος ο θερμός χώρος, αποκαλείτο εσώτερος, ενδότερος θόλος ή ζεστόν ή λατ.caldarium, οπού γινόταν η εφίδρωση και ο τελικός καθαρισμός. Το κτίσμα ήταν εφοδιασμένο με δεξαμενή θερμού και ψυχρού ύδατος , την κολυμβήθρα ή κόλυμβο[1]. Στις δεξαμενές αυτές ανάλογα με την ιδιότητα το νερό ζεσταινόταν μέσω υποκαύστων ή θερμαντικού κλίβανου και το ψυχρό νερό με σωλήνες[2]. Στις κολυμβήθρες λούζονταν οι επισκέπτες του λουτρού.
Επίσκεψη στο λουτρό
Η επίσκεψη στο λουτρό ήταν απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής και πηγή ευχαρίστησης. Το ωράριο άρχιζε από νωρίς το μεσημέρι και λειτουργούσε και τις νυχτερινές ώρες. Η αμοιβή για την επίσκεψη ονομαζόταν βαλανικόν
Τα Βυζαντινά λουτρά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, στα δημόσια, στα ιδιωτικά και στα μοναστηριακά. Τα ιδιωτικά βρίσκονταν σε σπίτια πλουσίων, ενώ τα δημόσια σε κεντρικά σημεία της πόλης. Τα λουτρά αλλιώς λέγονταν και λούσμα η βανάλειο. Δεν έπαιζαν ρόλο μόνο ως ένα μέρος για την καθαριότητα των ανθρώπων αλλά ήταν και τόποι συνάντησης και ψυχαγωγίας. Η αρχιτεκτονική τους ήταν ιδιαίτερη και γενικά ήταν επιβλητικά κτίσματα. Τέλος αξιοσημείωτο είναι πως λειτουργούσαν όλες τις μέρες της εβδομάδας.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Η Θέρμανση των λουτρών στο Βυζάντιο Η θέρμανση των λουτρών γινόταν με υπόκαυστα. Αυτό ήταν ένα σύστημα που βασιζόταν σε ένα πολύ χαμηλό υπόγειο και σε ένα υπερυψωμένο δάπεδο. Το δάπεδο αυτό είχε ως βάση του πυκνές σειρές κτιστών πεσσίκων ή στυλίσκων .Ο ζεστός αέρας προκαλείτε από την καύση κάρβουνων σε έναν κλίβανο1 και κυκλοφορεί κάτω από το δάπεδο αλλά και μέσα στους τοίχους και την τεράστια θολωτή τους οροφή. Όλο αυτό το σύστημα επέτρεπε στον αέρα την συνεχής κίνησή του. Έτσι αυτή η κυκλική κίνηση του σε συνεργασία με την συνεχόμενη καύση παρείχαν σταθερή θερμοκρασία
Η αρχιτεκτονική των λουτρών Τα λουτρά είχαν μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Χρησιμοποιούσαν μια περίπλοκη και πολύ ειδική τεχνολογία για την θέρμανση και την μεταφορά του νερού. Τα δημόσια λουτρά , οι θέρμες θύμιζαν ναούς, περιείχαν μικρά και αντίστοιχα μεγάλα δωμάτια που ήταν πλούσια σε διακοσμημένα μάρμαρα. Ταυτόχρονα υπήρχαν πολύ πίνακες και ψηφιδωτά ,τον χώρο διακοσμούσαν επίσης αγάλματα. Εκτός από τα δημόσια υπήρχαν και τα ιδιωτικά λουτρά , μικρότερων διαστάσεων. Στον προθάλαμο των λουτρών υπήρχαν αποδυτήρια στα οποία μπορούσε κανείς να αφήσει τα ρούχα του. Αυτά τα προσωπικά αντικείμενα και ρούχα φύλαγαν ειδικοί υπάλληλοι ,οι καψάριοι.
Μετά ακολουθούσαν τα κρύα, τα χλιαρά και τα ζεστά λουτρά. Ο πρώτος καθαρισμός γινόταν σε μικρές πισίνες και στις βρύσες για ποδόλουτρο στα ψυχρά δωμάτια. Ενώ στην αίθουσα που βρισκόταν τα ζεστά λουτρά γινόταν η εφίδρωση και η τελικός καθαρισμός του ατόμου. Στην συνέχεια κανείς μπορούσε αν ήθελε να κάνει ένα κρύο μπάνιο και ακολουθούσε το στέγνωμα και η επάλειψη με μύρα.
Συγγράφει δια την παρακμήν της Εορδαίας ο επί ματαίω γηράσας Πολιτίδης Χρήστος
Υ.Γ.
1. Η φωτογραφία δεν είναι η πραγματική.
2. Να ευχαριστήσω τον κ. Κωτίδη Νικόλαο, τον κ. Κωνσταντινίδη Σπύρο και πλήθος επώνυμων και ανώνυμων για όσα στοιχεία ευρέθησαν.
